پس از سال‌ها اجاره‌نشینی، سرانجام با پولی که پس‌انداز کرده بود، در همان محله خانه‌ای خرید. خانه‌های محله حدود 20 سال پیش دور از چشم ماموران شهرداری ساخته شده بودند.
امکانات شهری محله که اکنون به‌عنوان سکونتگاه غیررسمی شناخته شده، تقریبا نزدیک به صفر است و هر روز جایی از خانه خراب می‌شود.
در سال‌های اول، آب با تانکر به خانه‌ها آورده می‌شد و برق هم مخفیانه به کوچه کشیده شده بود، اما اکنون برخی از امکانات مثل آب و برق به محله آمده است.
با این حال هر روز خبرهایی می‌شنود که از تخریب خانه‌های محل به‌دلیل ساخت و سازهای غیرمجاز در سال‌ها پیش حکایت دارد.
ساکنان قدیمی هم به‌تدریج از آنجا رفته‌اند. حالا محله پر از چهره‌های نا‌آشنا و گاه تهدید کننده است تا جایی که خودش هم خیلی از شب‌ها جرات ندارد از خانه بیرون برود.
سکونتگاه‌های غیررسمی به مشکل بزرگی برای مدیران شهرهای بزرگ ایران تبدیل شده است. پیش از این‌که شهرهای ایران از لحاظ جغرافیایی رشد وسیعی داشته باشند، سکونتگاه‌های غیررسمی که به زاغه‌های شهری معروف بودند، تنها در تهران دیده می‌شدند و برای برچیدن و ساماندهی آنها برنامه‌ریزی می‌شد، اما به‌تدریج شهرهایی مثل مشهد، تبریز و ارومیه هم به‌دنبال افزایش جمعیت و توسعه جغرافیایی شتابان شهرها، با این مشکل روبه‌رو شدند.
پس از این‌که نتایج آمارگیری‌ها از سکونت میلیون‌ها نفر در حاشیه شهرها خبر داد، «سند توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی» در دولت هشتم تصویب شد. این سند، راهبرد کلی برچیدن سکونتگاه‌ها یا ایجاد زیرساخت استاندارد و قانونی برای سکونت شهروندان را تعیین می‌کند.
توسعه نامتوازن
سامان دادن به سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران ریشه در تلاش‌های مدیران شهری تهران پیش از انقلاب دارد. پیش از انقلاب اسلامی اقداماتی برای از بین بردن زاغه‌های اطراف تهران انجام شد که سرآمد آنها تهیه نقشه‌های اجرایی و ساخت آپارتمان‌های سه‌اتاقه در گودهای جنوب شهر در سال ۱۳۴۹بود. در سال ۱۳۵۰ برخی از مناطق آلونک‌نشین تخریب شدند و ساکنان آنها به کوی سیزدهم آبان(نهم آبان سابق ) انتقال یافتند.
بعد از انقلاب سعی شد تخریب زاغه‌ها ادامه پیدا کند و حتی در سال ۵۸ شورای گودنشینان جنوب تهران تأسیس شد. این شورا فعالیت‌های خود را با خرید و تخریب گودهای جنوب تهران آغاز کرد و تا سال 59 در حدود ۴۰ درصد از منازلی که وضع نامطلوبی داشتند خراب شدند، اما با آغاز جنگ تحمیلی سکونتگاه‌های غیررسمی که اغلب بدون استانداردهای ساختمان‌سازی و فاقد امکانات اولیه بهداشتی بود، گسترش پیدا کرد.
جمعیت شهری ایران طی مدت 45 سال (بین سال‌های 1335 تا 1380) بیش از 7 برابر شد و در این مدت علاوه بر افزایش ساکنان شهرهای بزرگ، مهاجرت از روستاها به شهرها نیز سرعت گرفت. این اتفاق در حالی رخ داد که امکانات به‌طور متوازن بین روستاها و شهرها، همچنین بین تهران و شهرهای دیگر ایران توزیع نشد. در سال 87 دانش‌جعفری، وزیر وقت امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد حدود 48 درصد از منابع بانکی کشور از استان تهران تامین می‌شود و 52 درصد از تسهیلات نظام بانکی نیز در همین استان مصرف می‌شود.
به گفته او، تمرکز نیمی از فعالیت‌های اقتصادی کشور در تهران است و حدود 80 درصد از درآمدهای مالیاتی کشور از 5 یا 6 شهر بزرگ کشور گرفته می‌شود. این آمار به خوبی توضیح می‌دهد چرا سکونتگاه‌های غیررسمی کشور در حاشیه شهرهای بزرگ رشد پیدا می‌کند.
حاشیه‌نشینی از مشهد تا ارومیه
مجید روستا، مدیرکل دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور، در آذر ماه سال گذشته اعلام کرد حدود 5/7 میلیون نفر یعنی 20 درصد از جمعیت شهرنشین ایران در سکونتگاه‌های غیررسمی اطراف شهرها زندگی می‌کنند.
به گفته او، 91 درصد سکونتگاه‌های غیررسمی در محدوده شهری کشور واقع‌اند که 85درصد آنها قدمت بیش از 15 سال دارند.
روستا در این باره می‌گوید: «یک تصور غلط که در این خصوص وجود دارد، این است که ساکنان این سکونتگاه‌ها فقط مهاجر روستایی هستند، در حالی که این سکونتگاه‌ها بیشتر به‌علت پدیده فقر شهری به‌وجود آمده‌اند. به عبارت دیگر، جمعیت سرریز شهرها که نمی‌توانند جذب بازارهای رسمی زمین و مسکن بشوند، به این محدوده‌ها رانش پیدا می‌کنند.» مشهد یکی از شهرهایی است که جمعیت حاشیهنشین بسیار زیادی در آن زندگی می‌کنند. به گفته محمود صلاحی، استاندار خراسان رضوی، در مشهد با 2 میلیون و 900 هزار جمعیت، 913 هزار نفر حاشیهنشین در 66 محله اطراف شهر زندگی می‌کنند.
این جمعیت مساحتی افزون بر 4 هزار و 73هکتار را به‌خود اختصاص داده‌اند و فقط 3 محله طبرسی 56، شهرک شهید رجایی و شهرک امام علی(ع) با جمعیتی افزون بر 90 هزار نفر، 10درصد محدوده اسکان غیررسمی در مشهد را در اختیار دارند. نیمی از محدوده طبرسی فاقد طرح تفصیلی است و 58 درصد از ساکنان آن، مهاجرانی هستند که به‌علت بیکاری و گرانی مسکن از خارج استان و دیگر محلات مشهد به این منطقه روی آورده‌اند. 20درصد خانوارهای ساکن در این محدوده درآمدی ماهانه کمتر از 150هزار تومان دارند.
از جمعیت حدود 5/1 میلیون نفری تبریز هم یک چهارم آن را حاشیه‌نشینان تشکیل می‌دهند. بیشتر این جمعیت در ضلع شمال شهر، مابین رودخانه مهران رود و اتوبان مستقر شده‌اند. در یزد 10 محله حاشیهنشین شهری با 2 هزار و 563 هکتار مساحت شناسایی شده است که ساماندهی این محله‌ها به 75 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
طبق سرشماری سال 81 تعداد حاشیه‌نشینان در کرمان 15 هزار نفر بود که طی سال‌های اخیر به 50 هزار نفر رسیده است تا جایی که فرماندار کرمان از مردم خواسته است از خرید زمین از افراد سودجو در اطراف شهر کرمان خودداری کنند. در استان خراسان شمالی براساس اعلام شهردار بجنورد، 70هزار نفر در مناطق حاشیه شهر که معادل یک سوم مساحت شهر است، سکونت دارند. در شهر ارومیه 54 منطقه به‌عنوان سکونتگاه غیررسمی شناسایی و 7 میلیارد تومان بودجه نیز برای ساماندهی آنها در نظر گرفته شده است.
کمک بانک جهانی
براساس اعلام احمد صادقی، معاون وزیر مسکن و شهرسازی و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران شهری، با استفاده از کمک‌های بانک جهانی در 5 شهر کشور از جمله سنندج، کرمان و ارومیه اجرای طرح‌های ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی آغاز شده است. در توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی علاوه بر انجام اقدامات فیزیکی و کالبدی نظیر ایجاد شبکه‌های زیرساختی و روبنایی شهری، به موضوعات دیگری همچون ارتقای توانمندی‌های اجتماعی ساکنان، ارتقای فرهنگ شهروندی، آموزش مهارت‌های زندگی، جلوگیری از رفتارهای پرخطر و فعالیت‌های مرتبط با تقویت بنیه اقتصادی خانوارها نیز پرداخته می‌شود.
